...ادامه

نصیر

موشک نصیر در 26 فروردین 1396 و در بازدید رئیس جمهور از نمایشگاه دستاوردهای وزارت دفاع به طور رسمی رونمایی شد. در نگاه اول، بخش جلویی این موشک و بال های اصلی آن مشابه موشک نصر بوده اما در بخش انتهایی بدنه تفاوت هایی به چشم می خورد. مهمترین تفاوت نصیر با خانواده نصر، استفاده از یک موتور جت به جای پیشران سوخت جامد قبلی است. در نتیجه برای حرکت اولیه موشک یک بوستر سوخت جامد به انتهای آن اضافه شده که بالک های پایدارساز مختص خود را نیز دارد.

موشک کروز ضد کشتی جدید نصیر

ورودی هوای موتور موشک نصیر در زیر بدنه و بین بال های اصلی قرار دارد. قسمت انتهایی بدنه نیز دارای زاویه همگرایی یا اصطلاحاً دم-قایقی شده که به دلیل قطر کمتر نازل خروجی موتور جت و کاستن از پسای پشت بدنه بوده است. به علاوه در موشک نصیر، بالک های کنترلی انتهای بدنه نیز باز طراحی شده و بر روی یک پایه روی بدنه نصب شده اند.

ورودی هوای پیشران جت موشک نصیر

در نتیجه تغییرات فوق، طول بدنه موشک نصیر نسبت به نصر در حدود 20 درصد بیشتر به نظر می رسد که شاید با روش اتخاذ شده در پرتابگرهای موشک قادر و قدیر برای جبران افزایش طول آنها بتوان از پرتابگر فعلی موشک نصر که به طور گسترده ای روی شناورهای پرسرعت نیروی دریایی سپاه نصب شده است، همچنان بهره برد. توسعه موشک نصیر نشان داد کار بر روی موشک های دوربرد کروز سبب غفلت از توسعه موشک های جدید برای شناورهای تندرو و پرتابگرهای هوایی نظیر بالگردها و هواپیماهای رزمی سرنشین دار و بدون سرنشین نخواهد شد. نگاهی به این دسته از موشک ها خصوصاً نمونه های چینی که از تنوع بسیار بالایی برخوردار هستند دید خوبی نسبت به این فرایند توسعه می دهد. به عنوان مثال موشک C-705 که نسل جدیدتر C-704 با برد حدود 35 کیلومتر است با بهره گیری از موتور جت و بال بازشونده، ضمن حفظ ابعاد کلی و وزن موشک قبلی به برد 140 تا 170 کیلومتر می رسد که 4 تا 4.85 برابر برد نمونه قبلی است. نا گفته پیداست که تجهیز شناورهای پرسرعت سپاه به موشکی با برد حتی 2 تا 3 برابر حالت فعلی، دست بلندتری برای حفاظت از حریم خلیج فارس و تنگه هرمز توسط قایق ها ایجاد می کند.

همانطور که اشاره شد در جریان رزمایش دریایی ولایت-95 خبر شلیک موفق موشک کروز نصیر و شلیک موفق آن بدون اشاره به مشخصات عملیاتی آن اعلام شد. مقایسه تصاویر نشان می دهد که نصیر تفاوتی در قطر بدنه، ابعاد و شکل بالک های اصلی و طول کلی بدنه (بدون بوستر) با موشک نصر ندارد. پیشران جت موشک نصیر احتمالاً یک طراحی جدید است زیرا قطر کمتر این موشک نسبت به خانواده موشک های نور، امکان به کارگیری موتور جت نصب شده در آنها را برای موشک مذکور، ناممکن می سازد.

شکل انتهای بدنه نصیر مشابه C-705 چین بوده و البته قسمت جلویی بوستر آنها نیز از یک ایده مشابه بهره می برد؛ اما نگاهی به بخش انتهایی آن و شکل بالک های پایدارساز مشخص می سازد که این بوستر یک طراحی بومی بوده و شاید در شکل بالک های پایدارساز بوستر نیز، نیم نگاهی به نسخه زمین-پایه موشک کروز ضد کشتی روسی kh-35 وجود داشته است. بر این اساس، ارائه یک تخمین از برد نصیر دشوار است اما احتمالاً افزایش برد 2 تا 3 برابری نسبت به موشک نصر را می توان انتظار داشت تا توجیه عملیاتی کافی برای توسعه و تولید این موشک وجود داشته باشد.

موشک های ناشناخته

اگرچه موشک های متعددی به طور رسمی رونمایی شده یا در رژه ها و رزمایش های نیروهای مسلح تصویری از آنها منتشر شده و مشخصات آنها توسط فرماندهان یا منابعی همچون وزارت دفاع منتشر شده اما چند نمونه از موشک های کروز دریایی ایران هنوز به طور عمومی معرفی نشده و تنها در مصاحبه های مسئولان دفاعی اشاره مختصری به آنها شده است.

در 22 اردیبهشت 1392 رئیس وقت سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع اعلام کرد برای تحویل موشک های کروز با برد بیش از 300 کیلومتر به نیروی دریایی سپاه برنامه ریزی شده است. با توجه به عدم نامبردن از این موشک احتمالاً موشکی غیر از رعد که برد 350 کیلومتر دارد مد نظر بوده زیرا رعد موشکی شناخته شده است. وی همچنین افزود: «دقت و برد موشک های جدید نسبت به موشک های 300 کیلومتری که اکنون در اختیار نیروی دریایی سپاه است افزایش یافته و این موشک می تواند توان دفاعی ما را در نبردهای دریایی افزایش دهد.»

وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در برنامه گفتگوی ویژه خبری در شبکه 2 سیما اندکی پس از رونمایی از موشک های قدیر و نصر بصیر در تاریخ 3 شهریور 93 با اشاره به رونمایی از 2 موشک کروز دریایی جدید قدیر و نصر بصیر گفت: «این دو موشک تحویل نیروهای دریایی می شوند و در سال آینده موشک قدیر به مقتدر تبدیل خواهد شد که برد آن 2 برابر خواهد بود و در حوزه جنگ الکترونیک نیز بر روی این موشکها کار شده است». بنا بر این موشک کروز دریایی دیگری به نام مقتدر در زمره تولیدات وزارت دفاع قرار دارد که برد آن به 600 کیلومتر بالغ می شود.

موشک های یاعلی و سومار

این برد، موشک فوق را در رده کروزهای راهبردی اما با مأموریت دریای قرار می دهد. لازم به ذکر است ایران سازنده کروز ضد اهداف زمینی با نام «یاعلی» است که برد 700 کیلومتری دارد. در این رده برد معمولاً از موشک هایی با بال اصلی به شکل مستطیل با یا بدون زاویه پسگرایی و نه بال مثلثی (مشابه موشک های نور) استفاده می شود. به عنوان مثال موشک یاعلی دارای همین نوع بال بوده و نیز موشک کروز دریایی چینی YJ-62 با برد دستکم 400 کیلومتر دارای بال بازشونده مستطیلی از داخل بدنه است. توان تولید موشک های کروز یاعلی و موشک دوربرد کروز سومار در ایران نشان می دهد که مشکل فنی در این زمینه وجود ندارد بنا بر این علت عدم رونمایی موشک مقتدر مورد سوال است.

در پایان سال 93 یکی دیگر از ناشناخته های حوزه موشک های دریایی رقم خورد و نیروی دریایی سپاه فیلم کوتاهی از شلیک یک موشک از زیر آب در رزمایش پیامبر اعظم(ص)-9 منتشر کرد. هر چند اطلاعاتی از آن منتشر نشد اما برخی کارشناسان خارجی شیوه عملکرد آن را مشابه یک اژدر-موشک دوزیست روسی با نام SS-N-16 ارزیابی کردند.

اولین تصاویر منتشر شده از موشک زیرسطح پرتاب در رزمایش پیامبر اعظم-9

در شهریور سال بعد و در یک ویدئو تبلیغاتی وزارت دفاع به مناسب سالروز صنعت دفاعی، فیلم کاملتری از این موشک پخش شد که نشان می داد همچون موشک روسی ابتدا از شناور شلیک شده و به داخل آب می رود و پس از طی مسافتی با شروع به کار پیشران سوخت جامد خود از آب خارج می شود. البته بدیهی است این شیوه عملکرد با توجه به مسافت کوتاه حرکت زیر آب، مزیت تاکتیکی خاصی برای شناور شلیک کننده ندارد بلکه نشان می دهد این موشک می تواند از بسترهای پرتاب زیرسطحی شلیک شود و پس از خروج از پرتابگر زیرسطحی با طی مسافتی از آب خارج شود. در واقع ارزش راهبری این موشک، امکان شلیک آن از زیردریایی ها خواهد بود.

مرحله اولیه شلیک موشک از شناور و قبل از ورود آن به آب

در 25 فروردین 1394 یکی از مهمترین اخبار پیرامون توان موشکی دریایی کشور در مصاحبه جانشین فرمانده کل ارتش منتشر شد که انجام 2 شلیک آزمایشی موشک از زیر آب را در سال قبل اعلام داشت. وی افزود که شلیک های آزمایشی از زیردریایی های کلاس طارق (کلاس کیلو روسی) و زیردریایی بومی غدیر در سال جای (1394) ادامه می یابد. این یکی از مهمترین توانایی های یک نیروی دریایی راهبردی است که امکان شلیک موشک های ضد کشتی و ضد اهداف زمینی را از زیردریایی های خود داشته باشد.

در واقع بهترین اژدرهای دنیا نیز در نهایت برد ناچیزی نسب به موشک ها دارند و از این رو توانایی فوق به معنی امکان هدف قرار دادن شناورهای دشمن در فاصله دور توسط زیردریایی ها بدون نیاز به رساندن خود به فاصله نزدیک هدف است. به علاوه امکان شلیک موشک هایی ضد اهداف زمینی نیز مؤلفه مهمی در قدرت راهبردی و تأثیرگذاری در معادلات سیاسی به شمار می رود. رسیدن به توانایی فوق در مصاحبه 8 آذر 94 فرمانده نیروی دریایی ارتش و در روز تحویل گیری انبوه موشک های کروز دریایی قدیر مجدداً تصریح شد.

یکی از مهمترین اخبار راجع به بخش های ناشناخته توان موشکی نیروهای دریایی کشورمان توسط امیردریابان شمخانی در 22 تیر 94 اعلام شد. وی در مصاحبه ای در پاسخ به شایعاتی مبنی بر بومی سازی موشک روسی «سان برن»  در ایران ابراز داشت: «این یکی از کارهایی بود که ما انجام دادیم. عملیاتی کردن این موشک و هر توان نظامی دیگری در این حوزه و تصمیم گیری و تصمیم سازی درباره زمان استفاده از آن به عهده مسئولان ارشد نظامی است.»

موشک سان برن

لازم به ذکر است که در شوروی سابق 2 موشک مختلف به این نام شناخته می شدند که به دلیل شباهت زیاد آنها و یکسان بودن پرتابگر مورد استفاده بود اما اما نمونه معروف تر و پرکاربردتر از دو موشک معروف به سان برن، P-270 موسکیت است (که نمونه هواپرتاب آن KH-41 نامیده شده) از دهه 1990، یکی از کابوس های نیروی دریایی آمریکا بوده به طوری که در ابراز نظرهای رسمی از این موشک و نیز موشک KH-31 به عنوان خطرناک ترین ابزارهای ضد شناور یاد شده زیرا این موشک ها با سرعت حدود 3 ماخ خود، کمتر از 30 ثانیه فرصت برای واکنش شناور هدف باقی می گذارند. برد موشک سان برن بین 120 تا 250 کیلومتر، جرم سرجنگی آن 320 کیلوگرم و سرعت بیشینه آن 3 ماخ است.

همچنین وزیر دفاع در 31 مرداد 1395 نیز خبر از دستیابی ایران به موشک کروز دریایی مافوق صوت در آینده نزدیک داد. وی در جریان رونمایی از دستاوردهای دفاعی به مناسبت روز صنعت دفاعی بیان کرد: «در حوزه موشک های کروز گام های بلندی را برداشتیم و الحمدلله تمام موشکهایی که قبلا داشتیم بردشان را دو - سه برابر افزایش دادیم و سعی کردیم آنها را تنوع کاربری ایجاد کنیم یعنی اگر موشکی ساحل به دریا بود و یا از روی شناوری پرتاب میشد آنها را هواپایه کنیم و برای عملیات هوایی نیز استفاده کنیم. توانستیم روی سیستمهای هدایت آنها تغییر ایجاد کنیم و توان موتورهای آنها را افزایش دهیم و بردشان را زیاد کنیم به طوری که اگر در بحث دریا یک زمانی نیاز به کیلومترها مسافت داشته باشیم آن را به 100 کیلومتر برسانیم. توانستیم سرعت موشک ها را بالا ببریم و انشالله در آینده ای نزدیک موشک های کروز دریایی با سرعت مافوق صوت هم دست پیدا کنیم. »

در این گفته های وزیر دفاع به نکات مختلفی به صورت سربسته اشاره شده بود از جمله افزایش برد موشک ها که از 120 کیلومتر برای موشک نور به 300 کیلومتر برای قدیر رسیده و در این امر ایجاد تغییرات در موتور آنها هم مؤثر بوده است. همچنین افزایش سرعت موشک ها تا حد رسیدن به موشک کروز مافوق صوت نیز نکته مهم دیگر سخنان وزیر دفاع بوده است. اگر رویکرد کشور چین در دهه 1990 و 2000 را دنبال کنیم در می یابیم که این کشور با بهسازی موشک های C-801 و C-802 به مرور در موشک های C-805 هم برد را افزایش داده و به بیش از 500 کیلومتر رسانده و هم در برخی گونه ها سرعت موشک های این خانواده را نیز به سرعت های مافوق صوت رسانده است.

موشک C-802

رویکرد دیگر را می توان در عملکرد روسیه در این زمینه دنبال کرد که موشک P-800 اونیکس، معروف به یاخونت نمونه آن است. این موشک با بهره گیری از پیشران اولیه سوخت جامد و سپس پیشران سوخت مایع رمجت توان رسیدن به سرعت 2.5 برابر سرعت صوت را دارد. در صورتی که یاخونت تمام مسیر را با این سرعت حرکت کند برد آن به 120 کیلومتر محدود شده و در صورت پرواز با سرعت های کمتر تا برد 300 کیلومتر قابل دستیابی خواهد بود. کشور هند با کمک مستقیم روسیه موفق به ساخت نمونه بومی و تا حدودی ارتقاء یافته از یاخونت با نام براهموس شده است که به سرعت 2.8 ماخ و برد نهایی 280 کیلومتر می رسد. همچنین چینی ها نیز نمونه ای مشابه یاخونت با نام CX-1 در دست توسعه دارند.

یاخونت روسی و موشک های هندی و چینی توسعه یافته از روی آن

هر دو کشور چین و هند علاقمند به صادرات این نوع موشک های خود هستند. برنامه هایی در غرب نیز برای رسیدن به موشک کروز دریایی مافوق صوت وجود دارد. این نوع موشک ها به دلیل سرعت بالای خود با احتمال کمتری برای مورد اصابت قرار گرفتن توسط پدافند شناور هدف رو به رو بوده و به علاوه فرصت بسیار کمتری برای واکنش به هدف می دهند. به عنوان مثال موشکی که با سرعت 2.5 ماخ پرواز می کند، 30 کیلومتر نهایی باقی مانده تا شناور دشمن را که به طور کامل در دید آن قرار می گیرد تنها در حدود 35 ثانیه طی می کند. می توان گفت در آینده ناوگان فاقد موشک کروز مافوق صوت قطعاً دست پائین را در نبرد دریایی و دوئل رو در رو با شناورهای دشمن خواهد داشت. بنا بر این علاوه بر داشتن موشک های دوربرد، داشتن موشک های کروز مافوق صوت نیز یکی از مؤلفه های تأثیرگذاری راهبردی توسط نیروی دریایی یک کشور خواهد شد.

سامانه‎های موشکی ضد کشتی و کروز ایرانی هر یک برای طیفی از اهداف و بردهای مختلف توسعه یافته‎اند که در مجموع آرایه‎ای همگون از سلاح‎هایی دقیق، کارامد و با احتمال اصابت بالا را برای دفاع همه جانبه از سواحل طولانی کشورمان در جنوب و شمال در برابر انواع شناورهای کوچک و بزرگ دشمن به وجود آورده‎اند . امید است در آینده هرچه نزدیک تر، تجهیز شناورهای دریایی کشورمان به موشک های کروز دریایی دوربردتر و نیز مافوق صوت، تجهیز به کروزهای ضد اهداف زمینی همچون یاعلی و سومار و نیز موشک های پدافند هوایی کوتاه برد تا دوربرد که می توانند نقش بسیار مؤثری در جهت رسیدن نیروی دریایی ارتش به سطح راهبردی در شأن ملت ایران داشته باشند، به پایان رسیده و بیش از پیش، قدرت بازدارندگی و توان پاسخگویی به هر تهدیدی، عیان شود.