تاریخ نیروی دریائی جمهوری اسلامی ایران

هفتم آذر ماه در تاریخ کشورمان به نام نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
نام گذاری شده است .
و همه ساله آن را با برگزاری مراسم های مختلف گرامی میدارند .
در چنین روزی برگ زرینی بر تاریخ کشورمان نقش بست و به موجب آن تا پایان هشت سال
جنگ آب های نیلگون و جاویدان خلیج همیشه فارس از وجود نیروی دریایی عراق به دور ماند و دلیل آن حماسه آسمانی پرسنل ناوپه پیکان بود .
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
پیش از انقلاب
ایرانیان همواره دارای سابقه طولانی در امر دریا نوردی بوده اند .
اگر به تاریخچه ارتش کشورمان در قرون مختلف بیاندازیم به طور کلی حضور یک نیروی دریایی جهت حفظ و حراست و بازگشودن درهای دیگر نقاط جهان به کشورمان به چشم میخورد و نشان
میدهد پیشینیانمان همواره استفاده از دریا را مد نظر داشته اند
فرماندهی بخشی از نوگان نیروی دریایی هخامنشیان در جنگ با یونان در حالی به بانوی ایرانی آرتمیس سپرده میشود که نهایتا در آن جنگ پیروزی بزرگی برای کشورمان رقم میخورد
و این مطلب ار آنجا با اهمیت است که این عملیات بزرگترین در طول تاریخ است .
سپس به مدت زیاد به دلیل عدم توجه 2000 کیلومتر از مرز های جنوبی کشور بدون محافظ رها شد تا در عصر شاه عباس صفوی با کمک نیروی دریایی انگلیس بخش های تحت تصرف پرتغالی ها را آزاد کرد اما باز هم از نیروی دریایی قدرتمند خبری نبود .
نادر شاه در طی حکومت خود با جواب منفی هلند و انگلیس روبه رو گست و به همین منظور با استفاده از توان داخلی نیروی دریایی بزرگی مجهز به کشتی های توپ دار تشکیل داد
دریای خزر را از دست روسها آزاد کرد با دزدان دریایی خلیج فارس مقابله , مسقط را تسخیر
و حفاظت کامل از مرز های دریایی شمال و جنوب بر قرار ساخت .

با آغاز حکومت قاجار باز هم خلا زیادی ایجاد گشت و تنها دو ناو پرسپولیس و شوش خریداری شد
که به دلیل عدم رسیدگی از بین رفتند و در دوره حکومت رضا شاه نخستین ناوهای نیروی دریایی
با نام های پهلوی و شاهین خریداری شد .
رفته رفته ناوهای مختلفی تحویل ایران شد که در طی حمله متفقین به شمال و جنوب کشور در سال 1320 علیرغم دفاع شجاعانه افرادی چون دریادار بایندر. دریابان نقدی . میلانیان . کهنموئی . و هریسچی در برابر نیروی دریایی بریتانیا در جنوب و شوروی در شمال کشور جملگی شهید و نیروی دریایی ایران از هم پاشید و کلیه ناوهای باقیمانده نیز مصادره شد و بار دیگر سواحل
جنوبی و شمالی کشور در دستان استعمارگران و دزدان دریایی قرار گرفت .
اما مدتی بعد ورق برگشت , سابقه تشکیل نیرو دریایی مدرن ایران به بعد از 1320 و روی کار
آمدن محمد رضا شاه پهلوی بر میگردد که باز هم کار خود را با کشتی های دست دوم آغاز کرد
و سرانجام روندی روبه رشد داشت که منجر به ورود ناوگان پیشرفته شد
چراکه به دلیل خروج نیروی دریایی انگلیس و ملی شدن صنعت نفت موقعیت ژئوپلوتیک ایران
در خاور میانه و شریان انرژی جهانی مقابله با تهدیدات شوروی و نهایتا فرمانروایی بر آب های جنوب خریدهای گسترده ای آغاز شد و فعالیت نیروی دریایی شاهنشاهی ( IIN-imperial iran navy ) رسما آغاز شد .

خرید ناوشکن های Destoryer کلاس آرتمیس که به یاد جانفشانی بانوی ایرانی چنین نامی
بر بزرگترین و سنگین ترین ناو جنگی کشورمان نهاده شد و بعد ها به دماوند تغییر داده شد
و ناو ببر ( ببر-پلنگ ) که در حقیقت رزم ناوهای قدیمی آمریکا در جنگ دوم جهانی بودند
و پس از آن به صورت مازاد نیاز به روز رسانی شده و تحویل ایران داده شدند
در کنار ناوهای ( Frigate ) کلاس سام Vesper MK5 انگلیسی که علاوه بر ایران به
لیبی هم صادر شد ( شامل سام ( الوند ) زال ( البرز ) رستم ( سبلان ) فرامرز ( سهند )
و ناوهای توپدار ( CIRVRTTER ) کلاس PF 130 آمریکایی
( کلاس بایندر- شامل بایندر . نقدی . میلانیان . و کهنمویی ) ناوگان سنگین رزم را تشکیل دادند
در کنار اینها خرید ناوچه های موشک انداز کلاس کمان ( Combattante فرانسوی )
جهت پرکردن خلا عدم وجود یگان دریایی کوچک وسریع انجام شد
( کمان . ذوبین . نیزه . پیکان . جوشن . فلاخن . شمشیر . گرز . گردونه . خنجر خدنگ . تبرزین
) و ناوچه های آمریکایی کلاس پروین ( پروین . بهرام و ناهید ) و کلاس کاویان ( کاویان تیران و مهران ) نیز به همراه قایق های گشتی نیز به این موارد پیوستند .

در بخش لجستیکی هم ناوهای لندینگ شیپ کلاس هنگام ( هنگام . سیری . تنب . و لاوان )
لندینگ کرافت های تلانکر بر در تناژ گوناگون , ناوهای کلاس چابهار و اقیانوس پیمای
فرماندهی-سوخترسانی کلاس بندرعباس ( بندرعباس . بوشهر ) تانکرهای کلاس کنگان
( کنگان . طاهری . مرجانی . امیر ) نیرو بر هی کلاس هرمز و در نهایت چهار کشتی
مین جمع کن کلاس ( ریاضی و شاهرخ ) و دو مین جمع کن کوچک یک کشتی تعمیرات
و تعدادی یدک کش و یک ناو آموزشی در شمال کشور را شامل میشد
عمده ناوچه های مسلح به موشک های سطح به سطح Harpoon AGM-84A و توپ 75
میلیمتری , و ناوهای کلاس سام مجهز به موشک های Sea killer ایتالیایی و موشک های
ضد هوایی Sea Cat به همراه توپهای دریایی سنگین 110 میایمتری و ناوشکن های مجهز به موشک ضد هوایی SM-1 Standard بودند ضمنا انواع رادار های شناسایی سطحی و هوایی
و سیستم سونار به همراه خمپاره ضد زیردریایی استفاده میکردند و توپ های ضد هوایی
یا راکت اندازها بر روی برخی به چشم میخوردند و سایر ناوگان نیز برای دفاع به توپ های
ضد هوایی و توپهای سبک ضد سطحی مجهز بودند .
برای سازماندهی چنین ناوگان عظیمی سه منطقه دریایی یکم بندرعباس دوم بوشهر و سوم خرمشهر
به همراه تعدادی پایگاه دریایی در جزایر خلیج فارس دریای عمان و دریای خزر ایجاد شد که قرار بود بزرگ ترین پایگاه هوا دریای جهان پس از دیگوگارسیا آمریکا در اقیانوس هند در چابهار ایجاد شود که با وقوع انقلاب متوقف شد .
عمده ناوگان سنگین این نیرو و البته تعمیرات , در کارخانه جات این نیرو در بندرعباس صورت میگرفت و آموزش ها در بندرانزلی ( بندر پهلوی سابق ) منجیل , و سیرجان انجام میشد .
ارتش شاهنشاهی با بررسی نبرد های آینده جهان به این نتیجه رسید که یک نیروی سطحی
زمانی قوی خاهد بود که از پشتیبانی هوایی موثری برخوردار باشد
علاوه بر خریدهای گسترده برای نیروی هوایی تشکیل یک یگان پروازی در نیروی دریایی
مد نظر قرار گرفت .

هواپیمایی نیروی دریایی شاهنشاهی عملا با این تفکر شکل گرفت , بلافاصله درخاست خرید هلیکوپترهای مختلف به شرکت اگوستا وستلند بل ( شرکت تولید کننده هلیکوپترهای آمریکایی
تحت امتیاز در ایتالیا ) داده شد بر همین اساس تفکر بر آن بود بخشی از ناوگان هلیکوپتر های نیرو بر و ( Search & Rescue ) SAR جستوجو و نجات و بقیه دارای توانایی ضد سطحی
) ASV=Anti surface vessels ) یا زیر سطحی ( ASW=Anti submarine warfare ) باشد
دو پایگاه هوادریا نیز در بندر عباس ( پایگاه یکم ) و بوشهر ( پایگاه دوم )
به همراه پایگاه سوم چابهار ( به دلیل انقلاب کامل نشد ) در نظر گرفته شد و علاوه بر ناوگانی
که پذیرش هلیکوپتر را داشتند جزایر خارگ کیش لاوان قشم و سایر پایگاهای دریایی مانند خرمشهر دارای امکاناتی جهت این امر بودند .

مرکز پشتیبانی و نوسازی هلیکوپتری ایران ( پنها ) نیز بخشی از تعمیرات این ناوگان را به عهده داشت .
ابتدا سفارش خرید چهارده هلیکوپتر سبک شناسایی AB-206 Jetrenger و سپس پنج فروند
هلیکوپتر ترابری- ضد سطحی AB-205A Huey به شرکت ایتالیایی داده شد
با گذشت مدت کوتاهی به دلیل توان پایین هلیکوپتر های اشاره شده از جمله تک موتوره بودن
( پرواز درسطح دریا به دلیل عدم وجود مکانی برای فرود دو موتور است که در موارد اضطراری
یک موتور هلیکوپتر را به مکان امن میرساند ) سفارش بیست فروند هلیکوپتر دو موتوره از همین
نوع و بیست فروند Sikorsky S-61A به شرکت آگوستاو داده شد که در این بین برخی از
بل های 212 مجهز به رادارهای Ferranti Radar & Sea Spray جهت انجام عملیات شناسایی
زیردریایی بودند .

همچنین اکثر SH-3D ها مجهز به رادار SAR در جلوی دماغه عملیات ضد سطحی و شناسایی و
تعدادی نیز توانایی شناسایی شناسایی زیردریایی با استفاده از سونار نصب شده زیر بدنه را داشتند
هلیکوپترهای بل 212 و 205 جهت انجام عملیات ضد سطحی از موشک های AS12 & AS11
بهره میبردند و جهت انجام عملیات زیر سطحی از اژدرهای MK-44/46 استفاده میکردند
همچنین از توپ 20 میلیمتری GPU-2 و تیربار 50/7 SUU11 جهت انهدام نیروهای سطحی استفاده میکردند .
نهایتا در سالهای پایانی حکومت پهلوی آخرین دسته از هلیکوپترهای هوادریا
Sikorsky PH-53D Sea Stalion با توانایی مین روبی به تعداد شش فروند از آمریکا و شرکت سیکورسکی خریداری شد .

هلیکوپترهای AH-1J Codra هوانیروز نیز از نوع دو موتوره با توانایی پرواز بر سطح دریا انتخاب شدند . ترکیب رنگ هلیکوپترهای بل 212 به رنگ خاکستری – نارنجی
سی کینگ خاکستری – نارنجی و سفید و سیاه ( استاندارد نیروی دریایی آمریکا ) و سی استالیون
نیز سفید بود .
همچنین ناوشکن ببر دارای هلی پد جهت پذیرش(SH-3D) و ناوهای کلاس بندرعباس (AB-212 )
و هنگام ( SH-3D ) . به جز ناو کلاس هنگام همگی دارای آشیانه داخلی بودند . جدا از موارد ذکر شده نیروی دریایی ایران فرارداد خرید هفت فروند هاورکرافت سنگین BH-7 و هشت فروند
هاورکرافت متوسط SRN-6 از انگلستان نمود که بر روی هواناو های BH-7 موشک های استاندارد نصب گشت و ایران تا مدت ها بزرگترین ناوگان هوا دریا را در اختیار داشت
و میتوانست ظرف 25 دقیقه یک گردان کامل نظامی را به جنوب خلیج فارس انتقال دهد .
در چنین شرایتی عملا نخستین درگیری مرزی با عراق آغاز شد , رژیم بعث عراق با
بقدرت رسیدن صدام حسین که آرزوی رهبری بر جهان عرب را در سر میپروراند اعلام میدارد
که مرز های مشخص شده در اروند رود را بر اساس خط تالوگ ( خط قعر رودخانه ) قبول ندارد
و از این پس کشتی های ایرانی باید با پرچم ایران از این رودخانه عبور کنند .

بلافاصله دیپلماسی ایران فعال میگردد تا این مورد را از طریق مجامع بین الملل حل و فصل کند .
چرا که بر اساس قوانین جهانی رودخانه های مرزی در عمیق ترین نقطه خود به عنوان مرز دو کشور محاسبه میشوند , اما عراق عملیات های سنگینی را در جبهه زمینی آغاز کرد و پاسخ سنگینی از آرتش شاهنشاهی دریافت کرد , ولی رسما سال 1348 اعلام میکند که از این پس
هر کشتی با پرچم ایران از اروند رود عبور کند هدف قرار میگیرد بلافاصله به دستور شاه ایران کشتی تجاری ( ابن سینا ) در حالی که یگان های تفنگدار بر روی آن سنگر بسته اند با پرچم ایران
وارد اروندرود میشود و ناوگان دریایی ایران به فرماندهی ناو رستم در دهانه رود منتظر دستور میماند در کلیه پایگاه های غربی کشور جنگنده های نیروی هوایی به طور مسلح بر روی باند حاضر هستند و چشم ها دوخته میشود تا حرکت عراق دیده شود تا بلافاصله با یک حرکت قدرتمندانه از سوی ایران پاسخ داده شود با کمال تعجب هیچ اتفاقی نمیافتد , تا سال 1354 که معاهده الجزایر
بین ایران و عراق امضاء میشود . کشتی های ایران با پشتیبانی نیروی دریایی از اروند عبور میکنند
همچنین با آغاز جنگ شش روزه اعرب و اسرائیل , ایران با مشغول کردن عراق مانع شرکت موثر
عراق درجنگ اعراب و اسرائیل شد .

در سالهای پایانی حکومت پهلوی ایران قرار داد خرید چهار ناوشکن مدرن پیشرفته کلاس
Allen M.Samner را با ایالات متحده امضاء نمود که در ایران با نام کلاس کورش ( کورش . داریوش . انوشیروان . نادر ) شناخته میشد این ناوها به معنای واقعی قدرتمند بودند و دارای سیستم موشکی پیشرفنه SM-2 Standard موشک های سطح به سطح هارپون سیستم های راداری
سونار .EMC ( جنگ الکترونیک قدرتمند ) اژدرهای زیر سطحی و و در کنار آن آشیانه و پد هلیکوپتر بودند و توان اقیانوس پیمایی در آن وجود داشت و از نظر تناژ از آرتمیس سنگینتر
بودند (هم کلاس ناو وینسنس که هواپیمای ایرباس ایران را بر فراز خلیج همیشه فارس هدف قرار داد ) و برای یگان هلیکوپتری آن نیز Sikorsky SH-2 سفارش داده شد .
به دلیل عدم وجود یگان زیر سطحی چهار زیر دریایی کلاس کوسه که در حقیقت زیردریایی های
دست دوم آمریکا در جنگ دوم جهانی بودن و با بروز رسانی های مناسب سفارش داده شدند
همچنین ایران خواستار خرید تعدادی ناو محافظ دیگر ناوچه موشک انداز و اژدر افکن
و چهارده هاورکرافت دیگر شد که قرارداد آن به همراه تعداد زیادی موشک ضد هوایی
استاندارد , ضد کشتی هارپون سی کیلیر و اژدر بسته شد .
در کنار این موارد ایران هواپیمای P-3 اوریون را جهت انجام گشت دریایی و عملیت زیرسطحی
خریداری کرد و پروژه نصب موشک هارپون برای نخستین بار در جهان بر روی آن انجام شد
که بعد ها نیمه کاره رها شد .

چنین ناوگان عظیمی بدون شک ایران را به یک عبر قدرت دریایی تبدیل میکرد که برنامه
گسترده ای برای گسترش پایگاه دریایی , حضور در آب های بین المللی و ساخت پایگاه های
دریایی در خارج از کشور وجود داشت و علاوه بر آن سعی در خود کفایی در تعمیرات
تجهیزات مد نظر بود .
اما کمی بعد اوضاع کاملا تغییر کرد..........................
پس از انقلاب و آغاز جنگ هشت ساله
بعد از انقلاب نام نیروی دریایی شاهنشاهی به نیروی در یایی جمهوری اسلامی تغییر کرد
و با تاسیس نیروی دریایی سپاه نام نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران بر آن نهاده شد
سپس بخشی از سران نظامی محاکمه شدند و تصفیه شدند برخی از کشور خارج شدند
برخی کشته شدند یا به زندان افتادند .
و با این تفکر که به چنین نیروی نظامی قدرت مندی نیاز نیست کلیه قراردادهای اشاره شده که در سالهای پایانی حکومت پهلوی بسته شده بود کنسل شد , برای مثال یکی از زیردریایی های کلاس کوسه در راه ایران به آمریکا پس داده شد و علاوه بر هزینه های سنگینی که پول آن هیچگاه
باز نگشت خلا این نجهیزات در جنگ احساس شد بعضی از ناوگان مانند کلاس هنگام و ناوچه های کلاس کمان به طور کامل تحویل ایران نشد , کلیه قرارداد های موشکی و هوا دریا لغو شد
عراق با پیروزی انقلاب عملا اوضاع را مناسب یافت و با دیدن هرج و مرج و بینظمی
در ارتش ایران تهاجم خود را آغاز کرد .

نخست تهاجمات به صورت کوچک بود اما این تهاجمات در تابستان 1359 به اوج خود رسید
چون که عراق با این ادعا که قرارداد الجزایر به او تحمیل شده ان را پاره کرد و از سویی
استان خوزستان به واسطه اعراب حاضر در آن باید به کشور عراق ضمیمه شود .
عراق یورش خود را آغاز و داعیه فتح هفت روزه ایران را در سر داشت .
سرانجام عراق در 28 شهریور 1359 قرارداد الجزایر را پاره وتنها در 72 ساعت بعد تهاجم سراسری خود را آغاز کرد .
در بخش دریایی عراق با استفاده از توپخانه مستقر در شرق بصره پایگاه سوم دریایی خرمشهر
را مورد تهاجم سنگین قرار داد که به سبب آن تعدادی شهید و پل خرمشهر فرو ریخت به دنبال این اتفاق بخشی از ناوگان دریایی در اروند رود زندانی شدند و غرق گشتند
طبق دستور فرماندهی نیروی دریایی کلیه ناوگان حاضر درخرمشهر و بوشهر باید از پایگاه ها
خارج شده و به داخل خلیج فارس میرفتند تا از نابودی جلوگیری شود در چنین شرایطی درگیری
سنگینی میان ناوگان دریایی ایران و عراق به وقوع پیوست که علیرغم فشارهای موجود در
بیست و چهار ساعت نخست جنگ نیروی دریایی ایران آسیب فراوانی به نیروی دریایی عراق
وارد نمود .

در چنین وضعیتی برای پشتی بانی هوایی تعدادی از هلیکوپتر های بل 212 مسلح به موشک AS-12
از پایگاه دوم هوا دریای بوشهر برخواستند و تعدادی از کشتی های عراقی را در اروند رود نابود کردند .
در این عملیات نخستین هلیکوپتر هوا دریا به خلبانی شهید دریا دار خلبان محتاج بر فراز آبادان هدف
موشک قرار گرفت و سقوط کرد .
ادامه دارد.......................................... .

منبع: سایت ارتشی